Alles over de Shiba

De Japanse cultuur is in veel opzichten bijzonder, en liefhebbers van allerlei typisch Japanse zaken vind je over de hele wereld. Dat geldt niet alleen voor de manga, anime, karate en sushi, maar zeker ook voor de bijzondere hondenrassen die de eilandengroep heeft voortgebracht. De shiba is kleinste van de zes officiële hondenrassen die momenteel vanuit Japan de wereld hebben weten te
veroveren. De andere rassen zijn de akita, kishu, hokkaido, shikoku en de kai. Deze dieren vertonen allemaal overeenkomsten in hun verschijning, hun gedrag en hun historische achtergrond. Toch is de geschiedenis van de shiba inu (‘inu’ betekent ‘hond’ in het Japans) een verhaal apart dat het vertellen waard is.

De verste voorouders van de moderne shiba inu hebben een lange en respectabele geschiedenis achter de rug. Die vroegste herkomst is volgens sommige bronnen zelfs al terug te leiden tot zevenduizend jaar (!) voor onze jaartelling, toen de eerste mensen van buitenaf naar Japan immigreerden. Opgravingen hebben in elk geval aangetoond dat de mensen van het oude Jomonjin- volk honden hielden van een formaat dat vergelijkbaar is met dat van de shiba. Hoewel zulke diepe wortels natuurlijk niet meer met zekerheid te bewijzen zijn, is de FCI-classificatie van de shiba als een ‘oertype’ zeker terecht.

Rond het jaar 300 v.C. bracht een nieuwe instroom van ‘buitenlanders’ een eigen type honden met zich mee naar Japan. Deze honden werden gekruist met de al aanwezige rassen en daarmee begon de moderne vorm van de moderne Nippon inu (‘Japanse hond’) steeds meer gestalte te krijgen. Deze nieuwe voorlopers hadden in elk geval al typerende puntige, rechtopstaande oren en gekrulde
staarten zoals we die vandaag nog zien bij de shiba en zijn verwanten. Een flinke tijd later, maar toch verrassend vroeg vergeleken met de rest van de wereld, werd in de zevende eeuw van onze jaartelling door het Yamato hof al een instantie opgericht om de inheemse Japanse hondenrassen te
bewaren als cultureel erfgoed.

Oorspronkelijk werd de shiba vooral gefokt om als jachthond dienst te doen. Dat gold ook voor andere Japanse inu rassen, maar het kleinere formaat van de shiba inu maakte dit ras speciaal geschikt om gevogelte en klein wild zoals hazen te vangen en op te drijven. Soms werden ze ook gebruikt voor de jacht op grotere dieren, zoals wilde zwijnen. Daarbij kwamen verschillende varianten van de shiba vooral voor in het bergachtige kustgebied aan de Japanse Zee. Van tenminste drie verschillende types shiba inu is er tegenwoordig nog maar eentje in voldoende aantallen overgebleven, hoewel het ras ook gemakkelijk helemaal had kunnen verdwijnen. Dat kwam onder meer doordat er kruisingen met andere rassen ontstonden, maar ook door de rampzalige jaren van de Tweede Wereldoorlog en de tol die deze periode eiste voor het hele land, haar mensen en haar dieren.

De eilanden van Japan zijn lange tijd helemaal afgesloten geweest voor invloeden van buitenaf. Daardoor zijn sommige aspecten van de unieke cultuur heel goed bewaard gebleven tot aan het moment dat de keizers en de shōgun het land weer openstelden voor de rest van de wereld. Toch was de afsluiting niet waterdicht. In de zeventiende en achttiende eeuw zijn er Europese en Chinese hondenrassen geïmporteerd, die vervolgens zijn gekruist met de zuiver Japanse rassen die in de dichtbevolkte gebieden leefden. De Japanners begonnen de jacht meer als een sport te zien, waardoor de oorspronkelijke jachthonden zoals de shiba steeds minder voorkwamen in hun originele vorm. Alleen in de afgelegen gebieden bleven er nog een paar over.

Pas rond het begin van de twintigste eeuw begonnen liefhebbers te beseffen dat de traditionele Japanse inu rassen bijna waren verdwenen. Er werden fokprogramma’s opgezet om met de resterende exemplaren de oude lijnen nieuw leven in te blazen. In 1928 werd door dr. Hirokichi Saito de Nihonken Hozonkai opgericht. Vanuit de inspanningen van deze ‘Vereniging tot Bescherming van de Japanse Hond’ werd in 1937 de shiba officieel uitgeroepen tot natuurlijk monument van het land. Net toen het oude ras van de shiba een opleving leek door te maken raakte Japan betrokken bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.

Toen de Japanse regering na de aanval op Pearl Harbour verwikkeld raakte in de Tweede Wereldoorlog braken er loodzware jaren aan voor de hele bevolking van het land, inclusief haar honden. Het ging erg slecht met alle inu rassen, omdat bombardementen, voedseltekorten en ziektes een zware tol eisten. Na de oorlog brak tot overmaat van ramp ook nog een epidemie van de hondenziekte (ziekte van Carré) uit die de laatste restanten van de shiba populaties uit dreigden te
roeien. Ook de uiterst goedbedoelde pogingen van liefhebbers als dr. Saito hadden ongewenste effecten op de heropleving van de oude shiba bloedlijnen. Toen er meer shiba’s naar de steden kwamen en hun populariteit enorm toenam, gingen allerlei eigenaren in het wilde weg kruisingen aan. Daardoor vertroebelde de zuiverheid van de oorspronkelijke shiba inu enorm.

Soms neemt de geschiedenis rare wendingen, wat ook geldt voor de shiba. Mede doordat het Amerikaanse leger na de oorlog in Japan aanwezig bleef werd in 1954 de eerste shiba naar de VS meegebracht. Hoewel het tot 1992 duurde voordat het ras door de Amerikaanse Kennel Club werd erkend is de shiba in de Westerse wereld momenteel aan een flinke opmars bezig. In het naoorlogse Japan werd intussen hard gewerkt om uit de resterende exemplaren van de verschillende lokale shiba varianten te behouden. Van de drie streekvarianten was er eigenlijk nog maar eentje in voldoende aantallen aanwezig om een gezonde nieuwe populatie op te kunnen bouwen: de shinshu shiba. Deze werd vanaf het platteland weer teruggefokt naar een grotere schaal. Vooral daardoor is deze prachtige en unieke hond in de eenentwintigste eeuw nog altijd een gewaardeerd ras, zowel binnen Japan als daarbuiten.

De naam ‘shiba inu’ kan op verschillende manieren worden verklaard. Zoals we al zagen is ‘inu’ het Japanse woord voor ‘hond’. Het woord shiba is vatbaar voor meerdere interpretaties: het kan worden vertaald als ‘kreupelhout’, maar ook als een variant van ‘klein’. Je zou de naam dus als aanduiding van het kleinste formaat onder de inu rassen kunnen beschouwen, maar ook als een verwijzing naar het kreupelhout waar de honden vroeger doorheen jaagden. Een derde verklaring is schilderachtiger: de rode vacht van een shiba zou de kleur hebben van de herfstbladeren in het lage struikgewas van het kreupelhout. Sommige vertalingen voegen de mogelijkheden heel praktisch samen: de shiba inu wordt ook wel het ‘kleine kreupelhouthondje’ genoemd.

De shiba is de kleinste van de zes officieel erkende Japanse hondenrassen. Toch doet deze hond qua karakter op geen enkele manier onder voor zijn grotere landgenoten. Ook als het gaat om kracht en uithoudingsvermogen zijn het beslist geen onderdeurtjes. Het is gemakkelijk om je op het eerste gezicht te vergissen in de pluizige aanblik van een shiba. Aan de krachtige bouw, de alerte blik en de soepele bewegingen zie je dat je hier met een echte werkhond te maken hebt.

Een shiba heeft een compact en stevig postuur, met een goede spieropbouw over het hele lichaam. Een reu hoort volgens de rasstandaard een schofthoogte van 38 tot 41centimeter te hebben. Teefjes zijn een fractie kleiner, met een schofthoogte tussen 35 en 38 centimeter. Reuen zijn gemiddeld ook iets zwaarder: 10 kilo is het streefgewicht, terwijl dat voor hun wederhelften zo’n 8 kilo hoort te zijn. De compacte bouw van een shiba blijkt uit de richtlijn voor de verhouding tussen schofthoogte en totale lengte, die 10:11 hoort te zijn.

Shiba’s hebben een sterke, rechte rug, die over hoort te lopen in brede lendenen met flinke spieren. De licht schuine schouderbladen sluiten aan op een sterke, dikke nek die goed past bij de verhouding van het hoofd ten opzichte van het lichaam. De diepe borstkas vloeit over in een wat opgetrokken buiklijn. De voor- en achterpoten zijn recht en sterk ontwikkeld. De hoog aangezette staart van een shiba wordt in een kenmerkende sikkelvorm gedragen. De dikke vacht van de staart kan bij koud weer worden gebruikt als een soort ‘shawl’: als een shiba zich opkrult kan hij met de staart zijn gezicht beschermen tegen weer en wind.

De shiba lijkt op zijn Japanse mederassen door de karakteristieke brede vorm van het voorhoofd en de driehoekige ogen. Samen met de taps toelopende snuit en de rechtop gedragen driehoekige oren doet het gezicht aan dat van een vos denken. De neus van een shiba hoort zwart te zijn en de ogen bruin, met een typische vorm doordat de buitenste ooghoek een beetje omhoog gedraaid staat. De lippen sluiten goed af en verbergen een krachtig schaargebit. De vacht van de kop hoort een patroon te hebben dat ‘urajiro’ heet: de zijkanten van de snuit en de wangen, net als de onderkant van de kaaklijn, horen wit te zijn, los van de verdere kleur van de hond.

Over het hele lichaam is de shiba inu bedekt met een prachtige dubbele vacht. De onderlaag is dichter dan de bovenvacht, met dicht op elkaar groeiende haren. De deklaag is recht en hard. Samen bieden deze twee lagen uitstekende bescherming tegen kou en regen. Als een shiba gaat liggen en zich oprolt, waarbij de staart met zijn lange haren voor het minder dik begroeide gezicht wordt gekruld, is de isolatie compleet. De shiba komt voor in de kleuren black and tan, rood, rood sesam en zwart sesam. Met sesam wordt een gelijkmatige spreiding van zwarte, witte en rode haren over het hele lichaam bedoeld. Zwart sesam is hier een variant op waarin meer zwarte dan witte haren voorkomen, terwijl bij rood sesam rode haren de boventoon voeren, afgewisseld met zwarte haren.

Shiba’s zijn intelligente honden met een vlijmscherpe geest. Ze zijn erg alert en merken alles dat er in hun omgeving gebeurt. Hierdoor hebben ze een aangeboren neiging om waaks te zijn, ook al zijn ze gefokt voor hun scherpe zintuigen en jachtinstincten in plaats van als waakhonden. Toch kan een
shiba die genoeg beweging krijgt en zich lekker voelt bij zijn baasjes zich thuis prima rustig gedragen, zonder van elke kleinigheid een drama te maken.

Hoewel elke afzonderlijke hond – en dus ook elke shiba – een eigen persoonlijkheid heeft, wordt dit ras wel een beschreven als afstandelijk in hun gedrag naar vreemden toe. Desondanks kunnen shiba’s zich heel sterk hechten aan hun baasje. Ze zijn sterk gericht op hun eigen gezin en laten een rotsvaste trouw zien. Ze kunnen absoluut ook heel vriendelijk zijn, hoewel ze vanuit hun trotse, zelfverzekerde houding een dominante indruk kunnen maken. Dat kan tot conflicten leiden met andere honden, dus het is goed om je hiervan bewust te zijn als eigenaar.

Een shiba is diep vanbinnen nog altijd een jachthond. Dat merk je niet alleen aan zijn scherpe zintuigen en zijn onafhankelijke, moedige karakter, maar ook aan zijn drang om achter andere dieren aan te jagen. Extra aandacht tijdens de socialisatiefase is nodig om ervoor te zorgen dat katten en kleine dieren die je tijdens het wandelen tegenkomt niet standaard worden nagejaagd. De onafhankelijke aard van je shiba kan er ook toe leiden dat je hond zomaar opeens besluit om op pad te gaan. Als je hond vrij in de tuin rondloopt is dit zeker een risico om rekening mee te houden. Als er verkeer in de buurt is kan dat zelfs tot gevaarlijke situaties leiden, want aan verkeersregels heeft een shiba in principe maling.

Voor gezinnen met kinderen kan een shiba een echte aanwinst zijn, zolang gezin en hond maar leren om op de juiste manier met elkaar om te gaan. Een shiba heeft alles in zich om een echte vriend van je kinderen te worden, maar daarvoor is een respectvolle houding van je kinderen heel belangrijk. Leer ze vanaf dag één dat jullie shiba puppy een nieuw vriendje is, maar geen knuffelbeer – ook al
ziet hij er misschien wel zo uit. Niet elke shiba is altijd in voor een spelletje. Het is goed om samen meteen te leren wanneer jullie hond wel wil spelen en wanneer niet, dus zorg dat je hier voldoende aandacht aan besteedt.

De shiba is van origine een jager op klein wild, dus als je andere huisdieren zoals een kat of een cavia hebt is het zaak om goed op te letten hoe je puppy hierop reageert. Achtervolgingen door het huis zijn misschien leuk voor de shiba, maar niet voor jou of je andere huisdieren. Leren om samen onder één dak te wonen kan een kwestie van veel geduld zijn, maar het is mogelijk. De omgang met andere honden is zeker ook iets om in de gaten te houden. Sommige shiba’s hebben er meer last van dan anderen, maar door hun postuur en mimiek kan een andere hond ze als dominant inschatten. Dat kan tot ruzie leiden. Een shiba is van zichzelf geen agressieve hond, maar hij laat zich ook niet zomaar intimideren. Zijn gevoel van eigenwaarde en behoefte aan respect kan de kans op conflicten wel vergroten.

De vacht van een shiba is prachtig. Voor veel eigenaren speelt de weelderige bontjas van dit ras mee in het besluit om er eentje in huis te nemen. Bedenk wel dat zo’n haardos ook de nodige verzorging vraagt. Nu heeft de shiba de reputatie om erg schoon op zichzelf te zijn. Ze kunnen bijna katachtig gedrag vertonen in het schoonlikken van hun eigen vacht, wat helpt bij het onderhoud ervan. Toch
zul je ook zelf je steentje bij moeten dragen door te kammen en te borstelen om te voorkomen dat er vuil tussen de haren achterblijft. Verharen doet een shiba ook, dus als je echt zo min mogelijk haren in je huis wilt vinden is dit niet het beste ras voor jou. Er wordt gezegd dat shiba’s maar twee keer per jaar verharen, maar soms wordt daar gekscherend aan toegevoegd dat het telkens zes maanden duurt. Extra borstelen tijdens periodes met veel verharen helpt, en sommige baasjes gebruiken een föhn om de losse haren eruit te blazen. Deze techniek is alleen aan te bevelen als je hond er ook tegen kan, dus let op of je shiba het fijn vindt om zonder gedoe van losse haren af te
komen, of er juist gestrest van raakt.

De tanden en het tandvlees van een shiba moeten in goede gezondheid blijven. Daarvoor is dagelijks tandenpoetsen de beste oplossing. Er is speciaal voor honden ontwikkelde tandpasta te koop, net als bijbehorende borstels. Begin hiermee vanaf de puppytijd, dan heb je de meeste kans dat deze eigenzinnige hond eraan went en er rustig onder blijft. Datzelfde geldt voor het bijhouden van de nagels. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat veel shiba’s niet bepaald blij worden van een rondje nagels knippen. Te lange nagels kunnen voor veel ongemak zorgen, maar verkeerd geknipte nagels zijn erger. Mocht je dit klusje niet goed aandurven, weet je niet hoe het moet, of maakt je shiba er een worsteling van, aarzel dan niet om het door een professional te laten doen.

Een hond heeft voldoende beweging nodig om fit en gelukkig te blijven. Dat geldt dus ook voor je shiba: naast de vaste uitlaatrondjes is regelmatig een flinke wandeling goed voor de conditie en het humeur. Als je een shiba gewoon los in je tuin laat lopen is er altijd een kans dat hij zelf besluit om de benen te strekken en op eigen initiatief een wandeling gaat maken. Daarbij is het niet gegarandeerd dat je hond ook weer vanzelf terugkeert: sommige shiba’s missen hun baasje niet zo snel en kunnen gaan zwerven.

Als je gaat wandelen met je shiba moet je beseffen dat deze honden niet gegarandeerd naast je blijven lopen als ze niet aangelijnd zijn. Het onafhankelijke karakter van het ras, hun nieuwsgierigheid en de ingebakken jachtinstincten kunnen shiba’s zomaar doen besluiten om ervandoor te gaan. Met een flinke hoeveelheid geduld en training kun je een heel eind komen met leren om los te lopen (bij de meeste shiba’s; niet bij elke afzonderlijke hond). Toch moet je altijd rekening houden met het moment dat je hond ineens hele andere plannen krijgt dan jij. Daarom geldt voor dit ras dat je ze in de regel het beste aan de lijn kunt houden tijdens jullie wandelingen in de buitenlucht.

Er zijn allerlei hondensporten die je samen met je shiba kunt uitproberen. Ze kunnen een prima bron van beweging en vermaak zijn, maar ook een goede manier om jullie onderlinge band verder te versterken. Onthoud ook hier dat een shiba soms gewoon heel koppig kan weigeren om mee te doen, gewoon omdat hij er geen zin in heeft, of omdat hij slim genoeg is om het saai te gaan vinden. Op zo’n moment moet je vooral niet boos of gefrustreerd worden, want dat werkt alleen maar averechts. Leer het eigenzinnige karakter van je shiba te waarderen en probeer de humor er gewoon van in te zien. Het zou zomaar kunnen dat jullie er een volgende keer weer de grootste lol mee hebben.

Shiba’s zijn intelligente honden. Die scherpe geest hou je in conditie door steeds nieuwe puzzels, uitdagingen en spelletjes aan te bieden. Afwisseling is belangrijk, want een slimme hond is snel uitgekeken op steeds hetzelfde trucje. Hoewel een shiba meestal geen overdreven sloopgedrag zal vertonen is het wel slim om hem iets te geven om zijn tanden in te zetten, letterlijk en figuurlijk. Hondenspeeltjes, een flink stuk dik touw of een stevig geknoopte sok kunnen een mooie bron van vermaak zijn. Zeker in de puppyfase voorkom je daarmee bovendien dat je vingers, je enkels of je schoenveters het steeds moeten ontgelden.

De Japanse hondenrassen staan niet bekend als de gemakkelijkste om op te voeden en te trainen. Hun koppigheid, scherpzinnigheid en gevoel voor eigenwaarde kunnen een soepele training in de weg staan: geen honden voor beginners dus, zou je kunnen denken. Toch is de shiba relatief goed op te voeden, zolang je dat maar met geduld doet en weet waar je aan begint. Bereid je goed voor door je in te lezen over zaken als benchtraining, bijten afleren en socialisatie.

Consequent zijn is de sleutel tot een goede opvoeding van je shiba inu. Hiermee bedoelen we dat je structureel blijft aangeven wat wel en wat niet mag, omdat je puppy slim genoeg is om de touwtjes in eigen handen te nemen als je hem de kans geeft. Toch is consequent zijn iets anders dan streng opvoeden. Je puppy is gevoelig voor jouw stem en je houding, dus focus je altijd op het belonen van wenselijk gedrag in plaats van op straffen. Ga niet uit frustratie tegen je shiba schreeuwen en dring zeker nooit fysiek je wil op, want daarmee krenk je je hond en veroorzaak je trauma’s waardoor het alleen maar lastiger wordt. Belonen met een aai, een hondensnoepje of een woordje van waardering is altijd beter. Bedenk je ook dat opvoeden twee kanten op werkt: jijzelf, je partner en zeker je
kinderen moeten net zo goed leren om met jullie shiba om te gaan als andersom.

Samen naar een puppycursus gaan is eigenlijk verplichte kost, want daar leg je onder professionele begeleiding een stevige basis voor alle verdere training van je shiba. Je leert er de basiscommando’s waarmee je kunt werken, maar jullie zien er ook hoe je goed omgaat met andere honden en hun baasjes. Vanuit een puppycursus kun je ook verdergaan met vervolgtrainingen als je dat wilt. Hoe
dan ook is samen de cursus volgen een mooie manier om met een werkhond als een shiba een warme en werkzame band op te bouwen, dus schrijf je in bij een lokale school voordat je puppy arriveert.

Socialisatie is het proces waarin je je hond leert wennen aan de wereld om hem heen. Dat moet geleidelijk gebeuren, waarbij je de ervaringen en de complexiteit van de situatie steeds verder uitbouwt. Neem tijdens jullie wandelingen de tijd om je shiba overal rustig aan te laten wennen. Shiba’s zijn dapper en mensgericht: vanuit die combinatie zullen ze opgroeien tot zelfverzekerde honden als jij uitstraalt dat de situatie okay is en niet bedreigend. Let op de typische valkuilen voor een jachthond, zoals andere dieren die voorbij komen rennen, want je shiba zal de neiging hebben om erachteraan te gaan. Neem je hond mee naar drukkere (verkeers-)situaties, het schoolplein van je kinderen, het winkelcentrum en het openbaar vervoer. Blijf rustig opbouwen en geef je puppy na elke sessie genoeg rust om bij te komen en de ervaring een plekje te geven.